7. ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[87] สตฺตเม ม-กาโร ปทสนฺธิกโร ‘‘อญฺญมญฺญ’’นฺติอาทีสุ วิยฯ นิจฺจลสมโณติ ถิรสมโณฯ อภิสิญฺจิตพฺโพติ อภิเสโกติ กมฺมสาธโน อภิเสกสทฺโทฯ เตนาห ‘‘อภิเสกํ กาตุํ ยุตฺโต’’ติฯ

พากุลตฺเถโร วิยาติ เถโร หิ มหายสสฺสี, ตสฺส ปุตฺตธีตโร นตฺตุปนตฺตกา สุขุมสาฏเกหิ จีวรานิ กาเรตฺวา รชาเปตฺวา สมุคฺเค ปกฺขิปิตฺวา ปหิณนฺติฯ เถรสฺส นหานกาเล นหานโกฏฺฐเก ฐเปนฺติฯ เถโร ตานิ นิวาเสติ เจว ปารุปติ จฯ เตเนเวตํ วุตฺตํฯ

ขทิรวนมคฺเค สีวลิตฺเถโร วิยาติ สตฺถริ กิร ตํ มคฺคํ ปฏิปนฺเน เทวตา ‘‘อมฺหากํ อยฺยสฺส สีวลิตฺเถรสฺส สกฺการํ กริสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา เอเกกโยชเน วิหารํ กาเรตฺวา เอกโยชนโต อุทฺธํ คนฺตุํ อทตฺวา ปาโตว อุฏฺฐาย ทิพฺพานิ ยาคุอาทีนิ คเหตฺวา ‘‘อมฺหากํ อยฺโย สีวลิตฺเถโร กหํ นิสินฺโน’’ติ วิจรนฺติฯ เถโร อตฺตโน อภิหฏํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาเปสิฯ เอวํ สตฺถา สปริวาโร ติํสโยชนิกํ กนฺตารํ สีวลิตฺเถรสฺส ปุญฺญผลํ อนุภวมาโนว อคมาสิฯ เตเนเวตํ วุตฺตํฯ

อฏฺฐกนาครสุตฺเต อานนฺทตฺเถโร วิยาติ อฏฺฐกนาครโก กิร คหปติ เถรสฺส ธมฺมเทสนาย ปสีทิตฺวา ปญฺจสตคฺฆนกํ วิหารํ กาเรตฺวา อทาสิฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร วิยาติ เถรสฺส กิร อิทฺธานุภาเวน ปสนฺนา มนุสฺสา สปฺปิอาทีนิ พหูนิ เภสชฺชานิ อภิหริํสุฯ ปกติยาปิ จ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ลาภี โหติ ปญฺจนฺนํ เภสชฺชานํ, ลทฺธํ ลทฺธํ ปริสาย วิสฺสชฺเชติฯ เตเนตํ วุตฺตํ ‘‘คิลานปจฺจยํ ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร วิยา’’ติฯ

ติณฺณมฺปิ สนฺนิปาเตน นิพฺพตฺตานีติ ปิตฺตาทีนํ ติณฺณมฺปิ วิสมานํ สนฺนิปาเตน ชาตานิฯ อติสีตาทิภาเวน อุตูนํ ปริณาโมติ อาห ‘‘อติสีตอติอุณฺหอุตุโต ชาตานี’’ติฯ ปุริมอุตุโต วิสทิโส อุตุ อุตุปริณาโม, ตโต ชาตานิ อุตุปริณามชานิ, วิสภาคอุตุโต ชาตานีติ อตฺโถฯ ชงฺคลเทสวาสีนญฺหิ อนูปเทเส วสนฺตานํ วิสภาโคว อุตุ อุปฺปชฺชติ, อนูปเทสวาสีนญฺจ ชงฺคลเทเสติฯ เอวํ มลยสมุทฺทตีราทิวเสนปิ อุตุวิสภาคตา อุปฺปชฺชติเยวฯ ตโต ชาตานิ อุตุปริณามชานิ นามฯ

อตฺตโน ปกติจริยานํ วิสมํ กายสฺส ปริหรณวเสน วิสมปริหารชานิฯ ตานิ ปน อจฺจาสนอติฏฺฐานาทินา เวทิตพฺพานีติ อาห ‘‘อจฺจาสนอติฏฺฐานาทิกา’’ติฯ อาทิ-สทฺเทน มหาภารวหณสุธาโกฏฺฏนอเทสกาลจรณาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ ปรสฺส อุปกฺกมโต นิพฺพตฺตานิ โอปกฺกมิกานิ, อยํ โจโรติ วา ปารทาริโกติ วา คเหตฺวา ชณฺณุกกปฺปรมุคฺคราทีหิ นิปฺโปถนอุปกฺกมํ ปจฺจยํ กตฺวา อุปฺปนฺนานีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘วธพนฺธนาทิอุปกฺกเมน นิพฺพตฺตานี’’ติฯ เกวลนฺติ พาหิรํ ปจฺจยํ อนเปกฺขิตฺวา เกวลํ, เตน วินาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปุพฺเพกตกมฺมวิปากวเสเนว ชาตานี’’ติฯ

ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-10. สํโยชนสุตฺตาทิวณฺณนา

[88-90] อฏฺฐเม โสตาปนฺโน จตูหิ วาเตหิ อินฺทขีโล วิย ปรปฺปวาเทหิ อกมฺปิโย อจลสทฺธาย สมนฺนาคตตฺตา สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺโฐ สมณมจโล นามาติ อาห ‘‘สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺฐตฺตา’’ติอาทิฯ ถทฺธภาวกรานํ กิเลสานํ สพฺพโส สมุจฺฉินฺนตฺตาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวกรานํ อุทฺธมฺภาคิยกิเลสานํ สพฺพโส อภาวา สมณสุขุมาโล นาม สุขุมาลภาวปฺปตฺติโตฯ นวมทสมานิ สุวิญฺเญยฺยาเนวฯ

สํโยชนสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มจลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(10) 5. อสุรวคฺโค

1-2. อสุรสุตฺตาทิวณฺณนา

[91-92] ปญฺจมสฺส ปฐมทุติยานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

อสุรสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทุติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา

[93] ตติเย อปฺปฏิวานีติ ภาวปฺปธาโน นิทฺเทโสติ อาห ‘‘อนิวตฺตนตา’’ติฯ ‘‘อปฺปฏิวานิตา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘อปฺปฏิวานี’’ติ วุตฺตํฯ ตถา หิ วีริยปฺปวาเห วตฺตมาเน อนฺตรา เอว ปฏิคมนํ นิวตฺตนํ ปฏิวานํ, ตํ อสฺส อตฺถีติ ปฏิวานี, น ปฏิวานี อปฺปฏิวานี, ตสฺส ภาโว อปฺปฏิวานิตา, อนิวตฺตนาติ อตฺโถฯ อปฺปฏิวานีติ วา อิตฺถิลิงฺควเสเนวายํ นิทฺเทโสฯ อนฺตราเยว ปฏิคมนํ นิวตฺตนํ ปฏิวานี, น ปฏิวานี อปฺปฏิวานี, อนิวตฺตนาติ อตฺโถฯ

ทุติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ตติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา

[94] จตุตฺเถ สณฺฐเปตพฺพนฺติ สมฺมเทว ฐเปตพฺพํฯ ยถา ปน ฐปิตํ สณฺฐปิตํ โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สนฺนิสาเทตพฺพ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สนฺนิสาเทตพฺพนฺติ สมาธิปฺปฏิปกฺเข กิเลเส สนฺนิสีทาเปนฺเตน จิตฺตํ โคจรชฺฌตฺเต สนฺนิสีทาเปตพฺพนฺติฯ เอโกทิ กาตพฺพนฺติ อพฺยคฺคภาวาปาทเนน เอกคฺคํ กาตพฺพํฯ สมาทหิตพฺพนฺติ ยถา อารมฺมเณ สุฏฺฐุ อปฺปิตํ โหติ, เอวํ สมฺมา สมฺมเทว อาทหิตพฺพํ, สุฏฺฐุ อาโรเปตพฺพํ สมาหิตํ กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

ตติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. ฉวาลาตสุตฺตาทิวณฺณนา

[95-96] ปญฺจเม ฉวาลาตนฺติ ฉวานํ ทฑฺฒฏฺฐาเน อลาตํฯ เตเนวาห ‘‘สุสาเน อลาต’’นฺติฯ มชฺฌฏฺฐาเน คูถมกฺขิตนฺติ ปมาเณน อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ ทฺวีสุ ฐาเนสุ อาทิตฺตํ มชฺเฌ คูถมกฺขิตํฯ กฏฺฐตฺถนฺติ กฏฺเฐน กาตพฺพกิจฺจํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานเมวฯ

ฉวาลาตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-10. ขิปฺปนิสนฺติสุตฺตาทิวณฺณนา

[97-100] สตฺตเม ขิปฺปนิสนฺตีติ ขิปฺปปญฺโญฯ เตนาห ‘‘ขิปฺปนิสามโน’’ติอาทิฯ อนุรูปธมฺมนฺติ โลกุตฺตราธิคมสฺส อนุจฺฉวิกสภาวํฯ กลฺยาณา สุนฺทรา ปริมณฺฑลปทพฺยญฺชนา วาจา อสฺสาติ กลฺยาณวาโจฯ เตนาห ‘‘สุนฺทรวจโน’’ติฯ กลฺยาณํ มธุรํ วากฺกรณํ อุทาหารโฆโส อสฺสาติ กลฺยาณวากฺกรโณฯ คุณปริปุณฺณภาเวน ปูเร ปุณฺณภาเว ภวาติ โปรี, ตาย โปริยาฯ เตนาห ‘‘คุณปริปุณฺณายา’’ติฯ ปุเร ภวตฺตา โปริยา นาคริกิตฺถิยา สุขุมาลตฺตเนน สทิสาติ โปรี, ตาย โปริยาฯ ‘‘สุขุมาลตฺตเนนา’’ติ อิมินา ตสฺสา วาจาย มุทุสณฺหภาโว วุตฺโตฯ อปลิพุทฺธายาติ ปิตฺตเสมฺหาทีหิ น ปลิเวฐิตายฯ อโทสายาติ สนฺทิทฺธวิลมฺพิตาทิโทสรหิตาย อคฬิตปทพฺยญฺชนายาติ อปติตปทพฺยญฺชนาย อวิรหิตปทพฺยญฺชนายฯ อุภยเมตํ อเนลคลายาติ อิมสฺเสว อตฺถวจนํฯ อเนลคลายาติ หิ อเนลาย เจว อคลาย จาติ อตฺโถฯ อตฺถํ วิญฺญาเปตุํ สมตฺถายาติ อาทิมชฺฌปริโยสานํ ปากฏํ กตฺวา ภาสิตตฺถสฺส วิญฺญาปนสตฺถายฯ อฏฺฐมนวมทสมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ขิปฺปนิสนฺติสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อสุรวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

3. ตติยปณฺณาสกํ

(11) 1. วลาหกวคฺโค

1-2. วลาหกสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[101-2] ตติยปณฺณาสกสฺส ปฐเม คชฺชิตาติ ถนิตาฯ ตตฺถ คชฺชิตฺวา โนวสฺสนภาโว นาม ปาปโกฯ มนุสฺสา หิ ยทา เทโว คชฺชติ, ตทา ‘‘สุวุฏฺฐิตา ภวิสฺสตี’’ติ พีชานิ นีหริตฺวา วปนฺติฯ อถ เทเว อวสฺสนฺเต เขตฺเต พีชานิ เขตฺเตเยว นสฺสนฺติ, เคเห พีชานิ เคเหเยว นสฺสนฺตีติ ทุพฺภิกฺขํ โหติฯ โนคชฺชิตฺวา วสฺสนภาโวปิ ปาปโกฯ มนุสฺสา หิ อิมสฺมิํ กาเล ‘‘ทุพฺพุฏฺฐิกา ภวิสฺสตี’’ติ นินฺนฏฺฐาเนสุเยว วปฺปํ กโรนฺติฯ อถ เทโว วสฺสิตฺวา สพฺพพีชานิ มหาสมุทฺทํ ปาเปติ, ทุพฺภิกฺขเมว โหติฯ คชฺชิตฺวา วสฺสนภาโว ปน ภทฺทโกฯ ตทา หิ สุภิกฺขํ โหติฯ โนคชฺชิตฺวา โนวสฺสนภาโว เอกนฺตปาปโกวฯ ภาสิตา โหติ โน กตฺตาติ ‘‘อิทานิ คนฺถธุรํ ปูเรสฺสามิ, วาสธุรํ ปูเรสฺสามี’’ติ กเถติเยว, น อุทฺเทสํ คณฺหาติ, น กมฺมฏฺฐานํ ภาเวติฯ

กตฺตา โหติ โน ภาสิตาติ ‘‘คนฺถธุรํ ปูเรสฺสามิ, วาสธุรํ วา’’ติ น ภาสติ, สมฺปตฺเต ปน กาเล สมตฺตํ สมฺปาเทติฯ อิมินา นเยน อิตเรปิ เวทิตพฺพาฯ อถ วา สพฺพํ ปเนตํ ปจฺจยทายเกเหว กถิตํฯ เอโก หิ ‘‘อสุกทิวเส นาม ทานํ ทสฺสามี’’ติ สงฺฆํ นิมนฺเตติ, สมฺปตฺเต กาเล โน กโรติฯ อยํ ปุคฺคโล ปุญฺเญน ปริหายติ, ภิกฺขุสงฺโฆ ปน ลาเภน ปริหายติฯ อปโร สงฺฆํ อนิมนฺเตตฺวา สกฺการํ กตฺวา ‘‘ภิกฺขู อาเนสฺสามี’’ติ น ลภิ, สพฺเพ อญฺญตฺถ นิมนฺติตา โหนฺติฯ อยมฺปิ ปุญฺเญน ปริหายติ, สงฺโฆปิ ลาเภน ปริหายติฯ อปโร ปฐมํ สงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา ปจฺฉา สกฺการํ กตฺวา ทานํ เทติ, อยํ กิจฺจการี โหติฯ อปโร เนว สงฺฆํ นิมนฺเตติ, น ทานํ เทติ, อยํ ปาปปุคฺคโลติ เวทิตพฺโพฯ ทุติยํ อุตฺตานเมวฯ

วลาหกสุตฺตทฺวยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. กุมฺภสุตฺตวณฺณนา

[103] ตติเย ริตฺตโกติ อนฺโต ริตฺโตฯ ปิหิตมุโขติ ปิทหิตฺวา ฐปิโตฯ อปารุตมุโขติ วิวริตฺวา ฐปิโต, อุปมิตปุคฺคเลสุ ปเนตฺถ อนฺโตคุณสารวิรหิโต จ ตุจฺโฉ, พาหิรโสภนตาย ปิหิโต ปุคฺคโลติ เวทิตพฺโพฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ

กุมฺภสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อุทกรหทสุตฺตวณฺณนา

[104] จตุตฺเถ อุทกรหโท ชณฺณุกมตฺเตปิ อุทเก สติ ปณฺณรสสมฺภินฺนวณฺณตฺตา วา พหลตฺตา วา อุทกสฺส อปญฺญายมานตโล อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส นาม โหตีติ อาห ‘‘ปุราณปณฺณรส…เป.… คมฺภีโรภาโส นามา’’ติฯ ติโปริสจตุโปริเส ปน อุทเก สติ อจฺฉตฺตา อุทกสฺส ปญฺญายมานตโล คมฺภีโร อุตฺตาโนภาโส นาม โหตีติ อาห ‘‘อจฺฉวิปฺปสนฺนมณิวณฺณอุทโก อุตฺตาโนภาโส นามา’’ติฯ อุภยการณสมฺภวโต ปน อิตเร ทฺเว เวทิตพฺพาฯ ปุคฺคเลปิ กิเลสุสฺสทภาวโต คุณคมฺภีรตาย จ อภาวโต คุณคมฺภีรานํ สทิเสหิ อภิกฺกมนาทีหิ ยุตฺโต อุตฺตาโน คมฺภีโรภาโส นามฯ อิมินา นเยน เสสา เวทิตพฺพาฯ

อุทกรหทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. อมฺพสุตฺตาทิวณฺณนา

[105-6] ปญฺจเม อามกํ หุตฺวาติ อนฺโต อามํ หุตฺวาฯ ปกฺกํ อามวณฺณีติ อนฺโต ปกฺกํ พหิ อามสทิสํฯ ตตฺถ ยถา อมฺเพ อปกฺกภาโว อามตา โหติ, เอวํ ปุคฺคเลปิ ปุถุชฺชนตาฯ ยถา จ ตตฺถ ปกฺกสทิสตา ปกฺกวณฺณิตา, เอวํ ปุคฺคเลปิ อริยานํ อภิกฺกมนาทิสทิสตา ปกฺกวณฺณิตาติ อิมินา นเยน เสสา เวทิตพฺพาฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานเมวฯ

อมฺพสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ